Een merel en twee mussen delen een vogelbad. En misschien een gezellig praatje. Een goede vogelspotter kan de lokale soorten niet alleen op zicht, maar ook op geluid herkennen. Het is iets wat de Audubon Society 'vogelen op het gehoor' noemt. Met oefening en een goede veldgids leren vogelenthousiastelingen de kenmerkende "tweets", "cheeps" en "hoots" te herkennen die verschillende vogels uitstoten.
Om deze vaardigheid onder de knie te krijgen, is een basiskennis vereist van hoe en waarom onze gevederde vrienden communiceren. Vaak gebruikt een bepaalde soort zijn eigen kenmerkende reeks geluiden - zoals paringsoproepen en territoriale bedreigingen - om verschillende punten over te brengen. Neem de rotsduif. Deze jongens hof elkaar met zachte coos. En om nood te signaleren, gebruiken ze een harde grom. Als een individuele rotsduif wil overleven en zich voortplanten, moet hij beide vocalisaties kunnen herkennen.
Maar betekenen de geluiden van een duif iets voor passerende kraaien of kardinalen? Kunnen vogels de oproepen van andere soorten begrijpen?
We hebben dit onderwerp onlangs besproken met Robert D. Magrath, een ornitholoog en gedragsecoloog aan de Australian National University. Magrath's co-auteur van meerdere studies over communicatie tussen soorten bij vogels. Veel van zijn onderzoek heeft betrekking op alarmoproepen van vogels. Dit zijn de waarschuwingskreten die vogels uitzenden wanneer een roofdier wordt waargenomen.
Zoals Magrath ons via e-mail vertelt:"Zowat elke vogelsoort die we lokaal hebben bestudeerd, reageert op de alarmoproepen van andere soorten, en we vermoeden dat het afluisteren van de oproepen van andere soorten over de hele wereld wijdverbreid is. Misschien is dit niet verwonderlijk aangezien bijna alle soorten zijn kwetsbaar voor roofdieren en moeten daarom alle beschikbare signalen gebruiken die roofdieren in de buurt hebben."
Een goed voorbeeld van dit fenomeen is te vinden in de relatie tussen mezen met zwarte kappen en boomklevers met rode borst. De twee zangvogels hebben veel gemeen. Beide soorten zijn inheems in Noord-Amerika en bereiken vergelijkbare groottes. Ze zijn ook op hun hoede voor roofvogels. Wanneer mezen een havik, uil of een ander gevleugeld roofdier zien, geven de vogels een alarmsignaal. Net als de TSA herkennen hun waarschuwingen verschillende dreigingsniveaus. Hoge "stoel"-oproepen worden gebruikt om andere vogels te waarschuwen voor een roofvogel die ver boven ons vliegt. De gelijknamige "chick-a-dee-dee" kreet weerklinkt wanneer een neergestreken roofvogel in de buurt wordt gezien. Extra "dees" worden toegevoegd als een moordenaar er bijzonder gevaarlijk uitziet.
Onderzoek heeft aangetoond dat boomklevers met rode borst de waarschuwingen van de mees begrijpen. En door goed te luisteren, kunnen ze de exacte mate van gevaar ontcijferen die in deze alarmoproepen wordt aangekondigd. Het is duidelijk dat afluisteren zijn voordelen heeft.
Alarmoproepen kunnen zelfs een reactie van niet-vogelluisteraars veroorzaken. De kuifmees, bijvoorbeeld, is een zangvogel wiens waarschuwingskreten tegen roofvogels eekhoorns en eekhoorns op de vlucht jagen. Verbazingwekkend genoeg is het bekend dat deze zoogdieren het noodsignaal verspreiden door het met hun eigen stemmen te imiteren. Mussen, kardinalen en gaaien zullen ook de kenmerkende alarmoproep van de mees nabootsen. Zo luidt een interspecieskoor de komst van een naderende dreiging in.
Oké, dus hebben vogels gewoon een aangeboren begrip van de alarmoproepen van andere soorten? Of pikken ze de vaardigheid in de loop van de tijd op?
Magrath zegt dat, althans in sommige gevallen, bepaalde vogels actief leren de kreten te identificeren. Schitterende feeënkoninkjes zijn een normaal verschijnsel op de campus van de Australian National University in Canberra. Het schoolterrein krijgt namelijk ook veel bezoek van een grijze vogel die bekend staat als de luidruchtige mijnwerker.
Volgens Magrath is er een botanische tuin aan de overkant waar de winterkoninkjes graag rondhangen, maar de mijnwerkers mijden het. In een van zijn studies kon hij aantonen dat de prachtige feeënkoninkjes die op de campus woonden, vluchtten toen een opname van mijnwerkersalarmoproepen werd afgespeeld. De winterkoninkjes in de botanische tuin - waar wederom geen mijnwerkers aanwezig zijn - reageerden echter niet op dezelfde opname. Dit suggereert sterk dat herkenning van oproepen tussen soorten niet aangeboren is:het moet worden geleerd.
"Vervolgens hebben we zelfs feeënwinterkoninkjes getraind om nieuwe geluiden als alarmoproepen te herkennen door ze te combineren met de presentatie van glijdende havikmodellen, wat ondubbelzinnig laat zien dat ze geleerd hebben", merkt Magrath op.
Alarmoproepen zijn niet de enige geluiden die soorten kunnen overstijgen. Het is normaal dat vogels geluiden van andere vogelsoorten herkennen, als er enig voordeel is aan herkenning. "Sommige soorten verdedigen territoria tegen leden van andere soorten en reageren op hun territoriale zang. Anderen kunnen contactoproepen herkennen, wat hen helpt bij het vormen van koppels van gemengde soorten en het vinden van voedsel", zegt Magrath.
Dan is er nog de koekoek, een beruchte broedparasiet. Vrouwtjes leggen hun eieren in de nesten van andere vogels, die dan (soms) misleid worden om de koekoekskuikens groot te brengen. Om de poppenkast te spelen, imiteren babykoekoeken de bedelkreten van baby's van de eigen soort van de gastheer.
NU DAT IS INTERESSANTNet als 'chickadee' is de naam 'kookaburra' onomatopee - het is afgeleid van het wereldberoemde gekakel van deze vogels. Hollywood lijkt geobsedeerd door hun exotische lach. Kookaburra-kreten zijn te horen op de achtergrond van films als "Raiders of the Lost Ark, " "The Naked Gun" en diverse "Tarzan"-films.
