Door Randy Kidd, DVM, PhD Waar denkt uw hond aan? Je weet het misschien nooit, maar het kan nuttig zijn om op zijn minst iets over zijn hersenen te weten - en de rest van zijn centrale zenuwstelsel (CZS). Het CZS beschrijft het systeem van neuronen gevormd door het ruggenmerg, de hersenstam, het cerebellum en de grote hersenen. De aflevering van de Ronde van de Hond van deze maand richt zich op het CZS, zijn ziekten en aandoeningen en behandelingen voor die kwalen. Het perifere zenuwstelsel (PNS), bestaande uit de craniale en spinale zenuwen (gespecialiseerde zenuwen die informatie naar de hersenstam of het ruggenmerg transporteren), valt buiten het bestek van dit artikel. Macroanatomie
Het 'orgaansysteem' van het CZS omvat zowel zenuwcellen (neuronen) als weefsels en cellen die de functie en gezondheid van de zenuwcellen ondersteunen. De hersenen zelf liggen in een beschermd gewelf, omhuld door het beschermende "hoofddeksel" van de schedelbeenderen. Achterwaarts uitstrekkend van de hersenen is de hersenstam, en verder van deze stam is het ruggenmerg. Het ruggenmerg strekt zich uit in de beschermende bedekkingen van de ruggengraatwervels tot net voorbij de botten van het bekken, en voorziet onderweg vertakkende motorische en sensorische zenuwen naar de ledematen en orgaansystemen. Een bindweefsel dat de hersenvliezen wordt genoemd, fungeert als een beschermend buitenmembraan dat de CZS-weefsels omgeeft. Het is eigenlijk een verzameling van drie gelaagde membranen:de dura, arachnoid en pia maters. De buitenste, dura mater (letterlijk, taaie moeder) is een taaie en vezelige buitenste laag. Binnen in de dura bevindt zich een dunne hersenvlies dat de arachnoid mater wordt genoemd, en zijn spinnewebachtige structuur (vandaar de term arachnoid of spin) verenigt de dura met de pia mater. De pia mater is een dun en sterk vasculair membraan dat nauw aan het oppervlak van de hersenen hecht. Opmerking:als we kijken naar het bewegende dier, is het belangrijk om te beseffen dat de hersenvliezen zich uitstrekken van de vezelige capsule die ze rond de hersenen vormen, naar achteren langs de lengte van het ruggenmerg. De hersenvliezen bieden dus een veerkrachtig membraan dat elastische ondersteuning geeft aan de buigende, samentrekkende, roterende wervelkolom. Bovendien, omdat het continu is, zal elke keer dat een ruggengraat "vastzit", die "vastzitten" worden weerspiegeld op andere punten langs de wervelkolom. Dit betekent dat een chiropractische aanpassing die bijvoorbeeld in de lumbale regio nodig is, waarschijnlijk ook aanvullende aanpassingen ergens anders langs de wervelkolom nodig zal hebben, bijvoorbeeld in de nekregio. Cerebrale spinale vloeistof (CSF), geproduceerd door grote ventrikels die in het binnenste deel van de hersenen liggen, circuleert in de subarachnoïdale ruimte. Het CSF helpt bij het handhaven van een constante omgeving voor de neuronen en glia door metabolieten uit het bloed te transporteren en bijproducten van het hersenmetabolisme te verwijderen. Het helpt ook de hersenen te verbinden met de rest van het immuunsysteem van het lichaam en creëert een vloeistofkussen waarin de hersenen kunnen drijven. Een monster van CSF-vloeistof kan worden verzameld en onderzocht als diagnostisch hulpmiddel. Snijd in het grootste deel van de hersenen en je zult zien dat de meeste van zijn ingewanden wit zijn, met een dunne buitenste laag, de hersenschors, die als een handschoen over de witte stof past. De hersenschors (cortex is Latijn voor "schors") is uitgebreid gevouwen, wat veel meer oppervlakte mogelijk maakt dan op een plat oppervlak beschikbaar zou zijn. Dit grotere oppervlak maakt plaats voor meer cellen; theoretisch, hoe intenser de cortex gevouwen, hoe slimmer het dier. De hersenen zijn fysiek verdeeld in een linker- en rechterhersenhelft, en de hersenhelften zijn aan hun basis verbonden door een hoornvormige structuur die de hippocampus wordt genoemd. Jarenlang werd gedacht dat de functies van de linkerhersenhelft (de logische, lineaire, gefocust denkende hersenen) en rechterhersenhelft (emotioneel, globaal denken) volledig gescheiden waren, en dat elk halfrond als enige verantwoordelijk was voor de aangewezen functie. Het onderzoek van vandaag geeft echter aan dat er veel meer verbindingen en cross-overs zijn tussen de hemisferen dan aanvankelijk werd gedacht. Dus zelfs wanneer een mens lineair, logisch denkt, is het emotionele brein altijd afgestemd, wat betekent dat zelfs de meest logische gedachten worden verwerkt, althans tot op zekere hoogte, op een emotionele manier. Als we ons realiseren dat dit waar is, heeft de recente hersenwetenschap geleid tot een grotere waardering van de verbinding tussen lichaam en geest. Archeologie van de hersenen De hersenen zijn in de loop der eeuwen geëvolueerd, waarbij bepaalde anatomische delen (en dus bepaalde functionele capaciteiten) van de hersenen zich bij sommige dieren meer ontwikkelden dan bij andere. De hersenstam is het oudste deel van de hersenen. Het is meer dan 500 miljoen jaar geleden geëvolueerd en omdat het lijkt op het hele brein van een reptiel, wordt het vaak het reptielenbrein genoemd. Het bepaalt het algemene niveau van alertheid en waarschuwt het organisme voor belangrijke binnenkomende informatie, en behandelt als voorbeelden de basale lichaamsfuncties die nodig zijn voor overleving, ademhaling en hartslag. Het cerebellum is bevestigd aan de achterkant van de hersenstam. Naast andere functies handhaaft en past het cerebellum de houding aan en coördineert het spierbewegingen. Hier kunnen ook herinneringen voor eenvoudige geleerde reacties worden opgeslagen. Het limbisch systeem is de groep cellulaire structuren die zich tussen de hersenstam en de cortex bevinden. Twee belangrijke onderdelen van het systeem zijn de hypothalamus en de hypofyse. Hoewel het slechts ongeveer de grootte van een kleine erwt is, reguleert de hypothalamus eten, drinken, slapen, waken, lichaamstemperatuur, evenwicht en vele andere functies. Het stuurt ook de hypofyse aan, de klier die velen beschouwen als de "hoofdklier" van het lichaam. Het limbisch systeem is ergens tussen 200 en 300 miljoen jaar geleden ontstaan. Omdat het het sterkst is ontwikkeld bij zoogdieren, wordt het vaak het zoogdierbrein genoemd. Naast zijn andere functies is het limbische systeem betrokken bij de emotionele reacties die met overleven te maken hebben. De grote hersenen zijn het grootste deel van de hersenen van de hond (en die van andere zoogdieren). Het is verdeeld in twee helften, of hemisferen, die elk de andere helft van het lichaam besturen. De hemisferen zijn verbonden door een band van zenuwvezels, het corpus callosum genaamd. Het corpus callosum is de grootste vezelbaan in de hersenen - een "brug" van enkele honderden miljoenen zenuwvezels. Elk halfrond is bedekt met een dunne laag ingewikkeld gevouwen zenuwcellen, de hersenschors. De cortex is het gebied van de hersenen waar wij en onze honden kunnen onthouden, communiceren, begrijpen en creëren. De cortex van de grote hersenen verscheen ongeveer 200 miljoen jaar geleden voor het eerst bij zoogdieren. Het is het deel van de hersenen dat bij de mens hoger is ontwikkeld dan bij enig ander dier. De hersenschors is verder onderverdeeld in verschillende lobben, elk met een eigen functie. ("Het in kaart brengen" van de hersenen is een continu proces, en het meeste werk is bij mensen gedaan met behulp van een verscheidenheid aan elektrische, chemische en op warmte gebaseerde manieren om gebieden te analyseren die actief zijn gedurende de tijd dat specifieke activiteiten of gedachten worden ondernomen door de proefpersoon.) De frontale kwab is voornamelijk betrokken bij besluitvorming en doelgericht gedrag. De pariëtale kwab, die zich net achter de frontale kwab bevindt, vertegenwoordigt het lichaam en zijn acties. De temporale kwab ligt onder delen van de pariëtale en frontale kwab; enkele van zijn functies omvatten de verwerking van auditieve geluiden, perceptie en geheugen. De occipitale kwab ligt achter en onder de pariëtale kwab en net boven het cerebellum; zijn functie houdt zich bezig met visie. Merk op dat het belang van het begrijpen van ten minste enkele van de functies van de verschillende hersendelen is dat het het gemakkelijker maakt om een laesie te lokaliseren als deze zich voordoet. Microanatomie van het CZS Neuronen zijn de cellen die zenuwimpulsen geleiden. Ze zijn verantwoordelijk voor het doorgeven van sensorische input (zoals pijn, plezier en de zintuigen van geur, horen, zien, enz.); voor proprioceptie (weten waar de lichaamsdelen zich op elk moment bevinden); en voor het doorgeven van impulsen aan de spieren om ze tot actie aan te zetten. Ongeveer 90 procent van de cellen van het CZS worden echter gliacellen genoemd (wat lijm betekent). Er zijn verschillende soorten gliacellen, elk met hun eigen functie. Astrocyten en microglia bieden fysieke en nutritionele ondersteuning voor neuronen; oligodendroglia- en Schwann-cellen zorgen voor isolatie van neuronen; en satellietcellen bieden fysieke ondersteuning voor neuronen. De hersenen baadt, net als de rest van het lichaam, in een soep van biochemicaliën die, wanneer ze worden geactiveerd, een verscheidenheid aan reacties creëren die essentieel zijn voor het leven. Neuronen werken door elektrische impulsen van het ene deel van het lichaam naar het andere te verplaatsen, en de chemicaliën die verantwoordelijk zijn voor deze beweging over zenuwverbindingen (synapsen) worden neurotransmitters genoemd. Inbegrepen in deze categorie zijn epinefrine, norepinefrine, serotonine, histamine en glutamaat. Elk van deze is een eiwit dat bepaalde aminozuren nodig heeft voor de productie ervan; elk heeft zijn specifieke functie, en velen hebben een specifiek doelorgaan waarin de functie voorkomt. Recent bewijs toont aan dat de gezondheid van neurotransmitters op verschillende manieren kan worden verbeterd:goede uitgebalanceerde voeding, lichaamsbeweging, hand-op-vacht contact zoals massage, en leven in een liefdevol huishouden. Het neurologische onderzoek Indicatoren voor de mogelijkheid van een neurologische aandoening zijn onder meer gedragsveranderingen, toevallen, tremoren, struikelen of parese of verlamming van een of meer ledematen. Een volledig neurologisch onderzoek kan een uitgebreid (en duur) proces zijn, en uiteindelijk neemt de diagnose vaak zijn toevlucht tot een eenvoudige deductieve redenering om een grote lijst van mogelijkheden te verkleinen tot een kleinere lijst van meer waarschijnlijke oorzaken. Informatie over het tijdstip van ontstaan, het verloop en de duur van de klacht kan daarbij behulpzaam zijn. Aangeboren en familiale aandoeningen komen het meest voor bij raszuivere dieren bij de geboorte of in de eerste levensjaren. Ontstekings-, stofwisselings-, toxische en voedingsstoornissen kunnen bij elke soort, ras of leeftijd voorkomen. Ze beginnen meestal snel en zijn meestal progressief. Traumatische en vasculaire verwondingen beginnen acuut en worden zelden erger na de eerste 24 uur. De meeste degeneratieve en neoplastische aandoeningen komen voor bij oudere honden; ze hebben de neiging om langzaam en geleidelijk te beginnen en de symptomen worden na verloop van tijd vaak erger. Een volledig lichamelijk onderzoek kan zenuwgerelateerde aandoeningen aan het licht brengen. Een gegeneraliseerde bacteriële infectie kan zich bijvoorbeeld uitstrekken tot in de hersenen, hersenvliezen of het ruggenmerg; tumoren kunnen ontstaan in één orgaansysteem en uitzaaien naar zenuwweefsel; chronische ontstekingsziekten kunnen aanwezig zijn in orgaansystemen, waaronder zenuwweefsels; en metabolische problemen die de zenuwen aantasten, treffen meestal ook andere orgaansystemen. Een neurologisch onderzoek moet een onderzoek omvatten van het hoofd, de nek, de thorax en de thoracale ledematen, de lumbale en bekkengebieden, de bekkenledematen, de anus en de sluitspier van de urethra, de staart en de gangen van het dier. Vaak kan een veterinaire chiropractor deze gebieden grondig evalueren en, terwijl de evaluatie aan de gang is, de gewrichten aanpassen die "vastzitten" in hun normale bewegingsbereik. Als de neurologische tekortkoming gelokaliseerd is, kan de plaats van de laesie langs de wervelkolom (of in de ledemaat) duidelijk zijn. Een disfunctie van de voorste ledematen kan bijvoorbeeld te wijten zijn aan een laesie langs de wervelkolom overal van de eerste halswervel tot een van de eerste twee borstwervels. Of het kan worden veroorzaakt door een laesie ergens langs de lengte van de ledemaat, inclusief de poten en tenen. Naast het evalueren van de houding en gangen van de hond (lopen, draven, draaien, achteruitlopen, enz.), zijn er veel specifieke neurologische tests die zijn ontworpen om geïsoleerde delen van het zenuwstelsel te evalueren. Verdere tests kunnen ook nuttig zijn. Klinische pathologie kan een gegeneraliseerde infectie, lever- of nierdisfunctie of hormonale of metabole aandoeningen aan het licht brengen die ook de zenuwweefsels aantasten. Bloedonderzoekresultaten kunnen de aanwezigheid van bepaalde toxines onthullen die een probleem hebben veroorzaakt. Een bijzonder laag niveau van serumcholinesterase suggereert bijvoorbeeld acute organofosfaat (een veelgebruikt ingrediënt in antivlooien- en tekenproducten) toxiciteit. Een evaluatie van het hersenvocht kan nuttig zijn, vooral voor infecties of ontstekingen. Röntgenfoto's kunnen worden gebruikt om fracturen en sommige tumoren op te sporen. Computertomografie (CT) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) kan worden gebruikt om kleinere laesies te detecteren. Een elektro-encefalogram (EEG) registreert de elektrische activiteit van de hersenschors en is een goed hulpmiddel voor het opsporen van hydrocephalus, meningo-encefalitis, hoofdtrauma en cerebrale neoplasie. Interessant is dat het EEG niet bijzonder bekwaam is in het diagnosticeren van veel van de meest voorkomende vormen van epilepsie. Ziekten van de hersenen Zoals je zou verwachten als je te maken hebt met een orgaansysteem met een verscheidenheid aan celtypen en een veelvoud aan functies, zijn er veel ziekten en oorzaken van ziekten van het CZS, waardoor de diagnose een echte uitdaging is. Bijna elk deel van het CZS kan worden aangetast door een aantal ziekteprocessen:aangeboren of familiale, nutritionele, metabolische, infectieuze of inflammatoire, toxische, traumatische, vasculaire, parasitaire, neoplastische, immunologische, degeneratieve … of iatrogene (als gevolg van de activiteit van de huisarts) of idiopathisch (van onbekende oorsprong). Een diagnostische benadering voor elke mogelijke ziekte van het zenuwstelsel zal een multidimensionale benadering met zich meebrengen. Vaak hangt een nauwkeurige diagnose af van het correleren van verschillende factoren in één definitief beeld.
A clinical evaluation will assess the totality of clinical symptoms. Are the symptoms diffuse or focal; symmetric or asymmetric; painful or nonpainful; progressive, regressive, or static; mild, moderate, or severe? An anatomic location of the lesion may be evident from the prevailing signs. Potential mechanisms of the disease are considered (from the entire list above), and hopefully a short list of the most likely possibilities can be generated. Congenital disorders are most common in purebred animals at birth or shortly thereafter. Some familial disorders cause a progressive degeneration of neurons in the first year of life, while others (such as inherited epilepsy) may not manifest for several years. Trauma is a major cause of neurologic dysfunction due to physical damage, hemorrhage, edema, and progressive formation of oxygen-containing free radicals. Traumatic conditions have a rapid onset of symptoms, and the damage is generally complete within 24 to 48 hours. In other words, clinical signs will usually not get worse than they are one or two days after the traumatic event; whether the signs gradually improve depends on the extent of the original damage and the success of the treatment given. Infections (meningitis – infection of the meninges, and encephalitis – infection of the brain) can be caused by any of many agents including bacteria, viruses, fungi, protozoa, prions (a minute particle of a virus), and algae. Rabies and canine distemper are two examples of viral diseases that have a serious nervous system component. The most common neurological toxicities in dogs are caused by insecticides (such as those found in many flea and tick products), but the list of neurotoxins in the environment is almost endless. Metabolic alterations that result in nervous signs include hypoglycemia, hepatic dysfunction, uremia (kidney failure), and alterations in mineral metabolism. Both hypo- and hyperthyroidism can cause neurological signs, as can hypoadrenocorticism (Addison’s disease) or hyperadrenocorticism (Cushing’s disease). Vitamin deficiencies can cause ataxia, stupor, coma, and/or seizures. Vascular lesions are usually due to septicemia or bacterial embolism within the CNS. Unlike their human counterparts where cerebrovascular disease from arteriosclerosis (thickening and loss of elasticity of the arterial walls) and hypertension (high blood pressure) are fairly common, these two are rare diseases in dogs. Nervous system neoplasias (tumors) are reported more often in dogs than in other domesticated species. Overall frequency of tumors reported varies considerably, depending on the survey – from almost 3 percent of all dogs examined at necropsy to less than 0.02 percent of the examined dogs. One survey found that the most common sites for neoplasia in young dogs were located in the hematopoietic (blood forming) system, the brain, and the skin. Brachy-cephalic breeds – such as Boxers, English Bulldogs, and Boston Terriers – are at increased risk for developing certain tumors of the brain tissues. Each and every one of the many cell types present in the CNS can be altered to grow into its own tumor types – for example astrocytes, oligodendrocytes, and glial cells, respectively producing astrocytomas, oligodendrogliomas, and gliomas. Furthermore, each tumor type has its own propensity for growth or its ability to spread and become malignant. It is therefore an extreme challenge to accurately diagnose nerve tissue tumors and to offer a prognosis for how they will perform in the future. Holistic approach Given the difficulty of accurately diagnosing and adequately treating a disease of the nervous system, it is important that we think in terms of prevention of CNS disorders rather than cure. And while the CNS is all-inclusive in terms of its impact on the whole body, there are some general ways to help your dog maintain a healthy CNS. • At the top of the list is exercise. In the case of the CNS, we are referring to whole body/mind/spirit and heart exercise. Daily, moderate exercise will bathe all the body’s nerves with health-sustaining nutrients, and activity helps to keep all systems in balance. But the nervous system also needs to have its thinking, reasoning, creativity “worked” on a daily basis. Dogs (and people) who are exposed to novel experiences and whose day-to-day activities require creative reasoning are able to maintain healthier brains well into old age. Take your dog for a walk, meet new people and other animals, continue basic training and add “tricks” that stimulate the brain – all good prescriptions for a healthy brain. • Nutrition. While good nutrition is absolutely essential for a healthy nervous system, sometimes I think we make it too difficult. The basic keys to nutrition are easy:a balanced diet of good, high quality ingredients; absence of potentially toxic substances; species-appropriate foods (grass and grain for horses; meats with some veggies for dogs); and moderation. The older I get, the more I believe that a really balanced diet (lots of choices during the week’s meals) may be most important. You cannot beat fresh, organic, unprocessed, unpreserved foods for a truly top-quality diet. • Supplements. Use supplements if you have a compelling reason to do so; in some cases they can be helpful. But keep in mind that evidence is mounting that supplements given in the form of pills or capsules are not nearly as effective as their counterparts found in natural foods. And, out-of-balance supplements or those given in excess may be more problematic than helpful. Examples of nerve-enhancing supplements include antioxidants such as vitamins A, C, and E; a balanced vitamin B supplement; and magnesium (given in a format that balances it with other minerals). Gingko (Ginkgo biloba) improves nerve function, possibly due to its ability to enhance oxygen flow to the brain. Other herbs such as hawthorn berries (Crataegus species) enhance blood flow, and most herbs contain high levels of antioxidants. • Socialization. In today’s crowded world, dogs absolutely need to be socialized. Any dog that hasn’t learned to stay out of the street (or that isn’t being walked on a leash), or that has not learned how to approach other dogs without inciting a fight, is a trauma case waiting to happen. • Chiropractic. There is nothing better for health and healing, especially for the nerves that come from the spinal cord and supply peripheral body parts, than periodic chiropractic adjustments. A “well-oiled” spine is an essential component for overall health, allowing for a full range of pain-free movement and creating a flow of healthy nervous input to dependent muscles and organs. Conversely, “stuck” joints often create irritated nerves, which then adversely affect the organs and muscles they supply. • Homeopathy and acupuncture are two powerful medicines that may be helpful for treating many nervous system diseases. Many practitioners have had good success treating epilepsy with acupuncture, and particular homeopathic remedies seem to fit some of the symptoms of a variety of nervous system diseases. The protocol for using either of these medicines will vary with the disease symptoms, as they are presented. Don’t be surprised if the way of diagnosing and the approach to providing alternative therapies differ from the way conventional Western medicine typically approaches disease and healing. • Tincture of time. It was once thought that nerve cells did not regenerate and that animals did not generate new nerve cells, but recent evidence clearly shows this to be wrong. Damaged nerve cells can regenerate, and nerve cells continue to develop as long as we stimulate the need for them (i.e., as long as we stimulate the brain to think and act). Often, especially after a traumatic event, all that is needed for healing is to be patient and wait for it to happen. • Heart to head connection. Consider your dog’s emotional health as an integral part of her/his nervous system. A little loving contact goes a long toward creating and maintaining a healthy CNS. The recent advances into the science of the brain indicate that it may truly be the body’s inner health maintenance organization. When the brain is emotionally relaxed, satisfied, and happy, it sends the message to all other body parts that everything is under control, that homeostasis has been achieved. On the other hand, however, putting the animal under emotional stress alters the biochemical messages being generated by the brain, and the result is that all other body parts are also stressed. Also With This Article “What You Can Do”-Dr. Randy Kidd earned his DVM degree from Ohio State University and his PhD in Pathology/Clinical Pathology from Kansas State University. A past president of the American Holistic Veterinary Medical Association, he’s author of Dr. Kidd’s Guide to Herbal Dog Care and Dr. Kidd’s Guide to Herbal Cat Care.
